Object

Alternative title:

Autonomy of universities in the laight of European Union law and practices of selected Members States

Abstract:

Wolność akademicka jest zagadnieniem związanym przede wszystkim z instytucjami szkolnictwa wyższego. Szkolnictwo wyższe jakie tworzone jest od wieków w Europie kojarzy się przede wszystkim z uniwersytetami, gdyż to one stanowiły główne, poza nielicznymi przykładami różnych akademii czy szkół „zamkniętych”, narzędzie do przygotowywania wybranej grupy przyszłych zarządców państwowych. Dlatego też, aby móc przedstawić w jaki sposób kształtowało się szkolnictwo na Starym Kontynencie w głównej mierze należy skupić się na modelach uniwersytetów. Choć początkowe założenie ich tworzenia było jasne, to powstawaniu uniwersytetów włoskich, francuskich, angielskich, a także najdawniejszych uniwersytetów w Pradze czy w Krakowie, towarzyszyły spory o to, czy powinny one służyć władzy państwowej, władzy kościelnej czy też mają być - na miarę możliwości - niezależne i służyć swobodnemu rozwojowi i upowszechnianiu wiedzy. Uniwersytet ze względu na swój akademicki charakter nieodwołalnie związany jest z kwestią wolności akademickiej. Analizując przemiany społeczne, polityczne i ekonomiczne mające miejsce w XIX i XX wieku, można zauważyć, że zakres autonomii uniwersytetów istotnie ewoluował. Będące od lat 90-tych ubiegłego wieku częścią globalnego rynku usług, szkolnictwo wyższe stało się częścią działającego w warunkach wysokiej konkurencji rynku światowego. Mając na uwadze, że europejski model kształcenia jest obok amerykańskiego najbardziej liczącym się na świecie, nie ulega wątpliwości, iż aby móc sprostać nadchodzącym wyzwaniom wynikającym z dynamiki globalizacji, zmian demograficznych w Europie i szybkiego tempa zachodzących zmian technologicznych, Europejczykom potrzebne są silne, autonomiczne uczelnie. Mając na uwadze wspomniane procesy, cała Europa potrzebuje silnego środowiska akademickiego i naukowego, zobowiązanego do codziennej pielęgnacji autonomii uniwersytetu i wolności akademickiej. Dążenie do rozwoju i postępu w nauce ściśle wiąże się z koniecznością zagwarantowania jej instytucjom prawa do wolności i samostanowienia. W literaturze słusznie wskazuje się, że wolność akademicka i autonomia instytucjonalna „jest niezbędna dla społeczeństw demokratycznych i jest niezbędna do poprawy i utrzymania jakości szkolnictwa wyższego i badań”. I choć „istnieje niewielka zgoda odnośnie do znaczenia, jakie posiada pojęcie wolność akademicka, to jednak istnieje zgoda w kwestii tego, że istnieje coś, co warto chronić”.Wolność akademicka i autonomia uniwersytetu są powiązane z innymi swobodami, takimi jak wolność słowa, wolność opinii, wolność zgromadzeń czy swoboda przemieszczania się. Jednak wolność akademicka i autonomia uniwersytetu różnią się od wymienionych wolności. Ograniczają się one bowiem do sfery szkolnictwa wyższego (przede wszystkim badania naukowe, nauczanie i uczenie się) i podlegają określonym ograniczeniom i zobowiązaniom.
Co ważne, obejmują obowiązek produkcji i przesyłania wiedzy jako dobra publicznego i przestrzeganie określonych akademickich (w tym dyscyplinarnych) standardów, przepisów i praktyk. Malcolm Tight, podkreśla, iż wolność akademicka odnosi się do wszystkich form aktywności, w które angażują się akademicy: nauczania i uczenia się, badań i wiedzy, publikowania oraz administrowania. W literaturze można spotkać się również z interesującym stwierdzeniem, że wolność akademicka ma na celu ochronę poszczególnych naukowców, nawet przed instytucjami, w których pracują jak też przed innymi pracownikami akademickimi. Transformacja szkolnictwa wyższego na kontynencie europejskim poprzez Proces Boloński oraz zaangażowanie Unii Europejskiej były inspirowane i wspierane przez nowe narracje polityczne, takie jak społeczeństwo wiedzy i integracja europejska. Tym narracjom politycznym towarzyszyły nowe epistemologie, które wywarły wpływ na szkolnictwo wyższe, w tym w obszarze wolności akademickiej i autonomii uczelni. Wspólne narracje dotyczące polityki europejskiej wraz z pewnym stopniem skoordynowanych działań w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, stworzyły warunki dla podobnych przemian na całym kontynencie. W XXI wieku europejskie szkoły wyższe stawiają czoła nowym, rosnącym oczekiwaniom i potrzebom społecznym wynikającym z koncepcji Europy Wiedzy. Koncepcja ta przyświeca aktualnie rozwojowi europejskiego społeczeństwa i gospodarek, aby móc nieprzerwanie zapewniać studentom nie tylko szeroki dostęp do studiów czy intelektualną integrację, ale również, co niezwykle ważne dla rozprawy, samodzielności prawnej. Podjęty temat autonomii szkół wyższych, mimo faktycznie istniejących prawnych obostrzeń wciąż nie jest transparentny w swym praktycznym wymiarze, przez co dynamiczny rozwój Europejskiego Obszaru Szkolnictwa może zostać zatrzymany. W ostatnim okresie zaistniała silna tendencja do skupiania się na tym, co w literaturze nazywa się instrumentalnymi aspektami rządzenia kosztem aspektów moralnych lub związanych z prawami. Badania pokazują, że decydenci, inni zewnętrzni interesariusze i same uniwersytety zwykle skupiali się na instrumentalnych aspektach zarządzania w poszukiwaniu zwiększonej efektywności instytucjonalnej lub wydajności (zwykle definiowanej zewnętrznie). W ciągu ostatnich dziesięcioleci w Europie zainicjowano wiele reform krajowych w celu wzmocnienia zdolności wykonawczych uczelni publicznych. Programy reform miały wiele wspólnych elementów, w tym wzmocnienie autonomii instytucjonalnej, profesjonalizację przywództwa i administracji instytucjonalnej oraz wprowadzenie bardziej konkurencyjnych, zorientowanych na wyniki modeli finansowania. Uczelnie wyższe wciąż zobowiązane są do realizowania zadań, które zlecane są im poprzez instytucje zewnętrzne, przede wszystkim państwo. Rola państwa wydaje się tu być uzasadniona, gdyż to na nim spoczywa pewien rodzaj odpowiedzialności za tworzenie społeczeństwa rozwijającego się, zarówno pod względem ekonomicznym jak i kulturowym czy cywilizacyjnym. Aby móc osiągnąć tę ideę określają odpowiednie dla siebie miejsce szkolnictwa wyższego w prowadzonej przez siebie polityce wewnętrznej.
Podkreślić należy ponadto, że państwo decyduje na ile autonomiczna powinna być szkoła wyższa w tych systemach. Fakt, że na środowiska akademickie wpływano jak i nadal próbuje się wpływać powinno być zrozumiane pod tym względem, że niezmiennie odgrywają one ważna rolę w kształtowaniu poglądów, przez co mogły w przeszłości jak i obecnie sprzyjać stabilności systemów ideowych, stosunków społecznych, wartości, jak też - co w przeszłości nie należało do rzadkości - poprzez dążenie do zmian zagrażać porządkom społecznym. Uczelnie wyższe wciąż zobowiązane są do realizowania zadań, które zlecane są im poprzez instytucje zewnętrzne, przede wszystkim państwo. Rola państwa wydaje się tu być uzasadniona, gdyż to na nim spoczywa pewien rodzaj odpowiedzialności za tworzenie społeczeństwa rozwijającego się, zarówno pod względem ekonomicznym jak i kulturowym czy cywilizacyjnym. Aby móc osiągnąć tę ideę określają odpowiednie dla siebie miejsce szkolnictwa wyższego w prowadzonej przez siebie polityce wewnętrznej. Podkreślić należy ponadto, że państwo decyduje na ile autonomiczna powinna być szkoła wyższa w tych systemach. Zgodnie ze stanowiskiem Rady Europy, wolność akademicka i autonomia instytucjonalna mają zasadnicze znaczenie dla demokracji i kultury demokracji, dzięki którym demokratyczne instytucje funkcjonują w praktyce. Są również jednymi z podstawowych wartości Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i są ważne z podwójnej perspektywy: jako niezbędne dla demokracji, a także jako niezbędne dla wysokiej jakości edukacji i badań. Należy zaznaczyć, czego dokonano również podczas Globalnego Forum Wolności Akademickiej, Autonomii Instytucjonalnej i Przyszłości Demokracji, że autonomia instytucjonalna jest często mylnie rozumiana przez pryzmat stosunków prawnych między uczelniami, a władzami publicznymi. Instytucje nie mogą być autonomiczne, chyba że władze publiczne im na to zezwalają, ale same przepisy prawne nie gwarantują ani dążenia do wiedzy, ani demokracji, ponieważ obie zależą od otwartych demokratycznych wartości, postaw i zachowań. Jak wynika z Deklaracji, wszelkie ograniczenia autonomii instytucji muszą wynikać z podstawowych potrzeb edukacyjnych lub prawnych (takich jak te odzwierciedlone w wymogach akredytacyjnych lub przepisach o niedyskryminacji), a nie z powodów politycznych. W rozprawie doktorskiej podjęta została analiza europejskiej idei autonomiczności uczelni i środowiska akademickiego jak też postrzeganie różnych koncepcji jej realizowania. Temat podjętej rozprawy jest o tyle istotny i nowy w prowadzonej już debacie, iż rzuca światło na obecność zjawiska lekceważenia w praktyce założeń autonomiczności uczelni wyższych. W swoim eksplanacyjnym wymiarze opracowanie wpisuje się tym samym w dyskusję na temat .wolności cywilizacji europejskiej i wskazuje ponadto na dotkliwość skutków braku przestrzegania praw autonomii w jej przyszłości. Dokonanie pogłębionej refleksji badawczej w tym zakresie, w odniesieniu do wybranych istotnych dla zjawiska państw, stanowi element debaty na temat aktualności koncepcji autonomii szkół wyższych w Europie. Założenia przyjęte w rozprawie mogą stanowić wartość dodaną w dyskursie naukowym na temat idei autonomii uczelni, akademickości jako zjawiska prawnego i kulturowego, a także zagrożeń, związanych z dostrzegalną tendencją do jej ograniczania w relacjach władza publiczna - uniwersytet. Należy zauważyć, że tematyka związana z autonomią szkół wyższych w kontekście przedstawionym w rozprawie nie doczekała się do tej pory kompleksowego opracowania, co pozwala na wypełnienie luki badawczej.



Academic freedom is a primarily related issuewith higher education institutions. Higher education that has been created for centuriesin Europe, it is associated primarily with universities, because they were the main, apart from a few examples of various academies or "closed" schools, a tool for preparing a selected group of future state administrators. Therefore, in order to be able to present how education was shaped in the Old Continent the main focus should be on university models. Although the initial assumption of their creation was clear, the emergence of Italian, French and English universities, as well as the oldest universities in Prague or Krakow, were accompanied by disputes as to whether they should serve the state authority, church authority or should be - as far as possible - independent and serve the free development and dissemination of knowledge. Due to its academic character, the University is irrevocably connected with the issue of academic freedom. When analyzing the social, political and economic changes that took place in the 19th and 20th centuries, it can be noticed that the scope of university autonomy has significantly evolved. Since the 1990s, a part of the global services market, higher education has become part of the highly competitive world market. Bearing in mind that the European model of education is, next to the American, the most important in the world, there is no doubt that in order to be able to meet the upcoming challenges resulting from the dynamics of globalization, demographic changes in Europe and the rapid pace of technological change, Europeans need strong, autonomous universities . With these processes in mind, all of Europe needs a strong academic and research environment committed to the daily maintenance of university autonomy and academic freedom. Striving for development and progress in science is closely related to the need to guarantee its institutions the right to freedom and self-determination. The literature rightly points out that academic freedom and institutional autonomy "is indispensable to democratic societies and is indispensable to the improvement and maintenance of the quality of higher education and research". And while "there is little consensus on the meaning of the notion of academic freedom, there is consensus that there is something worth protecting." Academic freedom and university autonomy are linked to other freedoms such as freedom of speech, freedom of opinion, freedom of assembly and freedom of movement. However, academic freedom and university autonomy differ from the freedoms mentioned. They are confined to the sphere of higher education (primarily research, teaching and learning) and are subject to certain restrictions and obligations. Importantly, they include the obligation to produce and transfer knowledge as a public good and adhere to certain academic (including disciplinary) standards, regulations and practices.
Malcolm Tight emphasizes that academic freedom applies to all activities in which academics engage: teaching and learning, research and knowledge, publishing and administration. In the literature, you can also find an interesting statement that academic freedom is intended to protect individual scientists, even against institutions, in which they work as well as in front of other academic staff. The transformation of higher education on the European continent through the Bologna Process and the commitment of the European Union have been inspired and supported by new political narratives such as the knowledge society and European integration. These political narratives were accompanied by new epistemologies that influenced higher education, including in the area of ​​academic freedom and university autonomy. Common narratives on European politics with a certain degree of coordinated action within the European Higher Education Area, have created the conditions for a similar transformation across the continent. In the 21st century, European universities are facing new, growing expectations and social needs resulting from the concept of the Europe of Knowledge. This concept currently guides the development of European society and economies in order to be able to continuously provide students not only with broad access to studies or intellectual integration, but also, which is extremely important for the dissertation, legal independence. The undertaken subject of the autonomy of universities, despite the existing legal restrictions, is still not transparent in its practical dimension, which means that the dynamic development of the European Education Area may be stopped. There has recently been a strong tendency to focus on what the literature calls instrumental aspects of governance at the expense of moral or rights-related aspects. Research shows that policymakers, other external stakeholders and the universities themselves tended to focus on the instrumental aspects of management in search of increased institutional effectiveness or efficiency (usually defined externally). Over the past decades, many national reforms have been initiated in Europe to strengthen the executive capacity of public universities. The reform programs had many common elements, including strengthening institutional autonomy, professionalizing leadership and institutional administration, and introducing more competitive, results-oriented funding models. Universities are still obliged to carry out tasks that are commissioned to them by external institutions, primarily the state. The role of the state seems to be justified here, as it is responsible for a certain kind of responsibility for creating a developing society, both economically, culturally and in terms of civilization. In order to be able to achieve this idea, they define the appropriate place of higher education in their internal policy. It should also be emphasized that the state decides how autonomous a university should be in these systems. The fact that academia has been influenced and is still being influenced should be understood in the sense that they invariably play an important role in shaping views, which in the past and now could contribute to the stability of ideological systems, social relations, values ​​and - which was not uncommon in the past - by striving for change, threaten social orders. Universities are still obliged to carry out tasks that are commissioned to them by external institutions, primarily the state.
The role of the state seems to be justified here, as it is responsible for a certain kind of responsibility for creating a developing society, both economically, culturally and in terms of civilization. In order to be able to achieve this idea, they define the appropriate place of higher education in their internal policy. It should also be emphasized that the state decides how autonomous a university should be in these systems. As stated by the Council of Europe, academic freedom and institutional autonomy are essential to the democracy and democratic culture that make democratic institutions work in practice. They are also one of the core values ​​of the European Higher Education Area and are important from a double perspective: as indispensable to democracy as well as indispensable for high-quality education and research. It should be noted, as was also done during the Global Forum on Academic Freedom, Institutional Autonomy and the Future of Democracy, that institutional autonomy is often misunderstood in terms of legal relations between universities and public authorities. Institutions cannot be autonomous unless public authorities authorize them, but laws alone guarantee neither the pursuit of knowledge nor democracy, since both depend on open democratic values, attitudes and behavior. As is clear from the Declaration, any restrictions on institutional autonomy must be based on fundamental educational or legal needs (such as those reflected in accreditation requirements or non-discrimination laws) and not on political grounds. In the doctoral dissertation, an analysis of the European idea of ​​the autonomy of universities and the academic community was undertaken, as well as the perception of various concepts of its implementation. The topic of the dissertation is so important and new in the ongoing debate that it sheds light on the presence of the phenomenon of disregard in practice, the assumptions of the autonomy of universities. In its explanatory dimension, the study fits in the same into the discussion on the freedom of European civilization and also points to the severity of the consequences of the failure to respect the rights of autonomy in its future. Carrying out an in-depth research reflection in this regard, in relation to selected countries important for the phenomenon, is an element of the debate on the topicality of the concept of the autonomy of universities in Europe. The assumptions adopted in the dissertation may constitute an added value in the scientific discourse on the idea of ​​university autonomy, academicity as a legal phenomenon and cultural, as well as threats related to the perceived tendency to limit it in relations between the public authority and the university. It should be noted that the issues related to the autonomy of universities in the context presented in the dissertation have not been fully elaborated so far, which allows to fill the research gap.

Additional notes:

Zawiera bibliografię

Identifier:

oai:bibliotekacyfrowa.ujk.edu.pl:4771

Computer catalogue:

click here to follow the link

Language:

pol

Degree name:

doktor

Date obtained:

13.05.2022

Degree grantor:

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Supervisor:

Jaskiernia, Jerzy (1950- ) ; Spryszak, Kamil. Promotor pomocniczy

Reviewer:

Grabowska, Sabina ; Patyra, Sławomir Janusz

Field:

Dziedzina nauk społecznych

Scientific disciplines:

Nauki prawne

Faculty:

Wydział Prawa i Nauk Społecznych

Type:

rozprawa doktorska

Access rights:

tylko w Oddziale Informacji Naukowej

Publication status:

niepublikowana