Object

Alternative title:

Independence of courts and independence of judges in the axiological system of the Council of Europe and the mechanisms of its impact on the practice of the Member States

Abstract:

Władza sądownicza stanowi istotny element w systemie podziału władz. Jest rzeczą naturalną, że stanowi ona ważny obszar zainteresowań badawczych. Przedmiotem analiz są zarówno generalne rozważania o naturze władzy sądowniczej, o pozycji sędziów, ale też szczegółowe rozwiązania instytucjonalne, wypracowane w systemach ustrojowych poszczególnych państw. W polu zainteresowania naukowego znajdują się też wyzwania dla władzy sądowniczej w zglobalizowanym świecie.Niezależność sądów i niezawisłość sędziów to wartości stanowiące gwarancję praworządności i praw człowieka. Ich skuteczna realizacja może świadczyć o znaczącej pozycji ustrojowej sądownictwa w państwie. Dlatego w wielu krajowych systemach prawnych dostrzec można szczególny sposób traktowania władzy sądowniczej. Co więcej, uznając je za jedne z podstawowych zasad ustrojowych demokratycznego państwa prawnego, wiele państw wprowadziło odpowiednie gwarancje dla takiego sposobu funkcjonowania władzy sądowniczej na poziomie norm konstytucyjnych.Problem niezależności sądów i niezawisłości sędziów znajduje się w centrum zainteresowania nauki prawa, a zwłaszcza prawa konstytucyjnego, obok problemów związanych z efektywnością wymiaru sprawiedliwości. Analizowane są problemy ogólnoteoretyczne, wynikające z ustawy zasadniczej, konstrukcji prawnej oraz jej ewolucji, jak również praktyka ustrojowa w odniesieniu do władzy sądowniczej. Szczególna waga przywiązywana jest do kwestii gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Kwestia ta analizowana jest w odniesieniu do różnych przejawów aktywności sądów, a więc zarówno w kontekście rozstrzygania sporów i wydawania wyroków oraz towarzyszącej temu argumentacji, ale też formułowania opinii doradczych. Kultura niezależności sądów i niezawisłości sędziów badana jest zarówno w odniesieniu do: części składowych krajów (np. stanów), poszczególnych krajów, w układzie porównawczym systemów krajowych, w układzie regionalnym i ponadregionalnym, jak również w kontekście globalnym. Chodzi przy tym zarówno o sądy krajowe, jak i o sądy międzynarodowe. Szczególna specyfika dotyczy badania niezależności sądów i niezawisłości sędziów zarówno w systemach demokratycznych, w systemach tworzących demokratyczne podstawy („nowe demokracje”), jak też w systemach niedemokratycznych (totalitarnych, autorytarnych). Nie brak również opracowań sędziów, którzy prezentują swe doświadczenia związane z realizacją zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Poszukuje się rozwiązań instytucjonalnych, w toku reformowania sądownictwa, które by w sposób optymalny zabezpieczały realizację zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Wskazuje się też na sytuacje, które mogą prowadzić do podważenia niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W tym kontekście podejmowany jest problem dopuszczalnej krytyki orzeczeń sędziowskich i działalności sędziów. Ma on szczególny wymiar, gdy krytyki działań sędziów dokonują politycy. Z drugiej strony przedmiotem analiz są legitymowane instrumenty kontroli i dyscyplinowania sędziów. Problem ten ma znaczenie zarówno w ustabilizowanych demokracjach, jak i w państwach, gdzie dopiero budowane są przesłanki niezależnej władzy sądowniczej. Istotnego znaczenia nabiera tam wpływ władzy sądowniczej na transformację systemu politycznego, a zwłaszcza na proces konsolidacji politycznej. Poważne wyzwania dla niezależności sądów i niezawisłości sędziów niosą zjawiska „usądowienia polityki” i „upolitycznienia sądów”. Dotyczy to zwłaszcza państw, które dopiero budują podstawy i praktykę ustrojową demokracji. Specyficzna problematyka zapewnienia niezależności sądów i niezawisłości sędziów dotyczy sądów międzynarodowych. Z tego punktu widzenia szczególne znaczenie ma sposób wyłaniania ich członków, uwzględniający udział w tym procesie rządów państw członkowskich. Dotyczy to m.in. takich organów, jak Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Problem niezależności sądów i niezawisłości sędziów podejmowany jest także z perspektywy politologicznej. Punkt ciężkości kładziony jest wówczas na kwestię, jak stosowanie tej zasady oddziałuje na funkcjonowanie systemów politycznych, zwłaszcza w warunkach utrzymujących się konfliktów. Ukazuje to wpływ realizacji tej zasady, jako elementu państwa prawnego, na dążenie do trwałego pokoju. Zagadnienie niezależności sądów i niezawisłości sędziów analizowane jest też w szerszym kontekście społecznym, uwzględniającym metody badawcze socjologii, a nawet psychologii. Problemy władzy sądowniczej ujmowane są wówczas w szerszym kontekście przemian społecznych, jakie się w tych krajach dokonują. Zasadniczy wpływ na kształt sądownictwa ma również członkostwo w organizacjach międzynarodowych. Z chwilą akcesji państwa przyjmują na siebie zestaw zobowiązań, wśród których odnaleźć można także te dotyczące niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Istotne znaczenie mają standardy niezależności sądów i niezawisłości sędziów mają standardy wypracowane przez sady międzynarodowe, a zwłaszcza Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Jedną z takich organizacji jest Rada Europy (RE), która oferuje wyjątkowy wkład w tym obszarze, zapewniając „pełny cykl” wsparcia dla państw członkowskich poprzez udostępnianie standardów i narzędzi służących budowaniu zdolności w zakresie władzy sądowniczej. Co więcej dorobek RE uznawany jest także przez Unię Europejską (UE), bowiem standardy Rady są częścią dorobku prawnego Unii i ich spełnienie ma kluczowe znaczenie na ścieżce akcesyjnej poszczególnych krajów do UE, gdyż wymóg niezależności sądów i niezawisłości sędziów zajmuje istotne miejsce pośród Kryteriów Kopenhaskich warunkujących członkostwo. Powstaje zatem interesujący problem naukowy: w jakim stopniu, i przy użyciu jakich mechanizmów Rada Europy realizuje cel w postaci zapewnienia niezależności sądów i niezawisłości sędziów w swym systemie aksjologicznym, a także za pomocą jakich mechanizmów oddziaływuje na praktykę państw członkowskich. Kwestia ta podejmowana była cząstkowo, ale nie doczekała się opracowania monograficznego. Przygotowana dysertacja doktorska ma na celu wypełnienie tej luki. Podjęcie tej problematyki obecnie uzyskuje szczególne uzasadnienie. II dekada XXI w. przyniosła bowiem nasilenie się tendencji populistycznych, co w wymiarze ustrojowym wiązało się z kwestionowaniem podstawowych zasad demokracji liberalnej. Obszarem sporu politycznego w wielu państwach, m.in. na Węgrzech i w Polsce stało się kwestionowanie pozycji ustrojowej sądów oraz wypracowanych wcześniej relacji w obszarze władza sądownicza a władza ustawodawcza i wykonawcza. Pojawiła się narracja polityczna sugerująca, że mandat polityczny, uzyskany przez przedstawicieli narodu w wolnych wyborach, uprawnia ich do bezpośredniego przesądzania o sposobie funkcjonowania władzy sądowniczej. Spór objął zarówno mechanizm wyłaniania sędziów, jak też funkcjonowania organów o charakterze krajowych rad sądownictwa. Sytuacje te znalazły się w obszarze zainteresowania organizacji międzynarodowych, a zwłaszcza Rady Europy i Unii Europejskiej. Dało o sobie znać szczególne zaangażowania Europejskiej Komisji na Rzecz Demokracji przez Prawo (Komisji Weneckiej). Powstanie tego sporu zachęca, by w sposób systemowy zrekonstruować system aksjologiczny Rady Europy w odniesieniu do niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a także zbadać skuteczność mechanizmów wdrażania tych standardów do praktyki ustrojowej państw członkowskich. Skoncentrowanie analizy na Radzie Europy nie oznacza, że w polu zainteresowania nie znalazły się też inne organizacje międzynarodowe, a zwłaszcza Unia Europejska i OBWE. Stąd zaistniała potrzeba oceny wysiłków Rady Europy w tym zakresie w szerszym kontekście oddziaływań organizacji międzynarodowych. Efektem podjęcia analizy ma być wskazanie, w jaki sposób można by zwiększyć efektywność oddziaływania Rady Europy na praktykę ustrojową państw członkowskich w zakresie zapewnienia niezależności sądów i niezawisłości sędziów.



The dissertation is divided into 4 chapters.Chapter 1 deals with the general characteristics of the principles of the independence of courts and judges. It was, among others o analysis of the notion of judicial independence and the independence of judges. This chapter presents the characteristics of the independence of courts in the light of the basic systemic principles, such as: the principle of the separation of powers, the rule of law, and the rule of law. An analysis of the characteristics of judicial independence i carried, in particular such elements as: impartiality towards participants in the proceedings, independence towards extrajudicial bodies (institutions), independence of the judge from the authorities and other judicial bodies, independence from the influence of political factors, internal independence of the judge; and guarantees of judicial independence: non-removal from office, non-transferability, judicial immunity, prohibition of certain public activities, prohibition of additional employment.Chapter 2 presents the independence of courts and the independence of judges in the axiological system of the Council of Europe. In this, the general characteristics of the Council of Europe and its axiological system are presented. The subject of the analysis were legally binding (treaty) standards and standards of the so-called "Soft law" (legislative), relating to both the independence of courts and judges. Chapter 3 presents the mechanisms of implementing the standards of the Council of Europe regarding the independence of courts and judges into the systemic practice of the Member States. The subject of this chapter was: the accession procedure, monitoring procedure, activity of the Committee of Ministers and intergovernmental cooperation bodies; the activities of the Parliamentary Assembly of the Council of Europe, the activities of the European Court of Human Rights, the activities of the Commissioner for Human Rights, , the activities of the European Commission for Democracy through Law (the Venice Commission), the activities of the Consultative Council of European Judges (CCJE), the activities of the Group of States against Corruption (GRECO) Chapter 4 presents the effects of the influence of the Council of Europe on the practice of member states in relation to the independence of courts and judges against the background of the comparative influence of other European international organizationsFor this purpose, the following were analyzed: areas of cooperation between the Council of Europe and the European Union in relation to the implementation of international standards on the independence of courts and judges; areas of cooperation between the Councils of Europe and the OSCE in relation to the implementation of international standards on the independence of judiciary and the independence of judges; the effects of the influence of European international organizations on the systemic practice, the Constitution, legislation, systemic practice, as well as trends in increasing the effectiveness of the influence of European international organizations on the implementation of the independence of courts and judges in the Member States.

Additional notes:

Zawiera bibliografię

Identifier:

oai:bibliotekacyfrowa.ujk.edu.pl:4742

Computer catalogue:

click here to follow the link

Language:

pol

Degree name:

doktor

Date obtained:

26.02.2021

Degree grantor:

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Supervisor:

Jaskiernia, Jerzy (1950- ) ; Kanarek-Równicka, Anna. Promotor pomocniczy

Reviewer:

Bisztyga, Andrzej ; Grabowska, Sabina

Field:

Dziedzina nauk społecznych

Scientific disciplines:

Nauki prawne

Faculty:

Wydział Prawa i Nauk Społecznych

Type:

rozprawa doktorska

Access rights:

tylko w Oddziale Informacji Naukowej

Publication status:

niepublikowana