Object

Abstract:

Założeniem książki jest zbadanie przeobrażeń rozplanowania wsi józefińskich na obszarze zaboru austriackiego. Podczas procesu kolonizacji józefińskiej powstało 129 jednostek osadniczych. W pierwszym etapie prac przeanalizowano genezę i rozwój osadnictwa józefińskiego. Następnym etapem badań była identyfikacja inicjalnych form rozplanowania siedlisk i rozłogów wiejskich. W przeprowadzonych analizach wyodrębniono siedliska wsi józefińskich o układach jednoosiowych i wieloosiowych. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie w obrębię rozłogów wyróżniono kompleksy zwarte i w rozrzucie. Zespoły parcel składały się ze struktur jednorodnych lub niejednorodnych morfologicznie. Wytypowano trzy typy położenia działek w stosunku do zagrody: równoległe, prostopadłe oraz ukośne. W tekście wzięto pod uwagę także kwestię pierwotnej lokalizacji wybranych elementów zagospodarowania przestrzennego wsi tj. kościoły, cmentarze, szkoły, karczmy, studnie, suszarnie i piekarnie. W dalszej części książki zaprezentowano wyniki analiz nad przemianami organizacji przestrzennej wsi józefińskich, z naciskiem na przeobrażenia jakie miały miejsce po II wojnie światowej na obszarze Polski i Ukrainy. Po przeprowadzonych analizach stwierdzono, że zakres zaobserwowanych zmian przestrzennych wsi józefińskich po stronie polskiej i ukraińskiej wykazują zarówno podobieństwa jak i różnice. Dominują osiedla o układzie ulicowym, oprócz których występują pojedynczo, układy wielodrogowe (głównie na terenie dawnej Galicji Wschodniej). Nieliczne wsie zachowały swoje pierwotne rozplanowanie lub uległo ono nieznacznemu przekształceniu. Popularnym zjawiskiem jest przeobrażenie układów ulicowych jednostronnie zabudowanych w układy ulicowe dwustronnie zabudowane, następuje rozrost zabudowy w obrębie rozłogów wiejskich, wzdłuż głównej osi komunikacyjnej i przy dawnych drogach polnych. Dostrzeżono także wyraźne przekształcenia dawnych struktury rozłogów w układach wielkoblokowych we wsiach leżących na terenie Ukrainy. W niewielu przypadkach doszło ponadto do całkowitego zaniku wsi. Zakres przeobrażeń osadniczych jest współcześnie większy na terenach znajdujących się w strefie oddziaływania miast. Ogromnym przemianom ulega zabudowa i sposób zagospodarowania przestrzennego. Układy ruralistyczne, oddalone od większych miast zachowały natomiast więcej cech pierwotnego rozplanowania.

Table of contents:

Spis treści
1. Zagadnienia wstępne . . . . . .. 7
1.1. Zakres pracy . . . . . . . 7
1.2. Wyjaśnienia terminologiczne . . . . .. . 12
1.3. Metody badań i materiały źrodłowe . . . . . . . . 17
1.4. Przegląd piśmiennictwa . . .. . . . . . . 25
2. Uwarunkowania i przebieg rozwoju osadnictwa jozefińskiego w Galicji . . . . 31
2.1. Procesy kolonizacyjne w świetle uwarunkowań geograficzno-politycznych i prawno-własnościowych . . . . . . . . . 31
2.2. Determinanty przyrodnicze i ich wpływ na procesy osadnicze . . . . . . . 39
2.3. Stosunki społeczno-kulturowe i gospodarcze . . . . . . .. . . . 46
3. Inicjalne stadium rozplanowania i zagospodarowania przestrzennego wsi jozefińskich . . . . . . . . .. . . 53
3.1. Formy siedlisk wiejskich . . . . .. . . . 54
3.2. Formy rozłogow wiejskich . . . . .. . . . 81
3.3. Zagospodarowanie przestrzenne wsi jozefińskich . . . . . . . 102
4. Przemiany układow przestrzennych wsi jozefińskich od poł. XIX w. do 1945 r. . . . . . . . . 119
4.1. Rozwoj morfologiczny wsi do 1918 r. . . . . . . . 119
4.2. Rozplanowanie wsi w latach 1918–1945 . . . . . . . . 131
5. Procesy transformacji morfologicznej dawnych wsi jozefińskich po II wojnie światowej . . . . . . . 141
5.1. Na obszarze Polski . . . . . . . . 142
5.2. Poza granicami Polski . . . . . . . . 169
6. Typologia morfogenetyczna i rozkład przestrzenny typow rozplanowania wsi jozefińskich w dawnej Galicji . . . . . . 193
7. Wnioski końcowe . . . . . . 209
Załączniki . . . . . . 217
Bibliografia . . . . . . . . 247
Skroty i przeliczniki miar zastosowane w pracy: . . . .. . . . 265
Spis map . . .. . . . . . 267
Spis fotografii . . . . . .. 273
Spis rycin . . . . . . . . 275
Spis tabel . . . . . . 277
Spis schematow . . . . . . . . 279
Spis wykresow . . . . . . . 281
Spis załącznikow . . .. . . . . . 283

Place of publishing:

Kielce

Physical description:

284 s.

ISBN:

978-83-67580-84-7 (druk) ; 978-83-67580-85-4 (wersja elektroniczna)

Publisher:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

Date issued:

2023

Identifier:

doi:10.25951/10822

Language:

polski

Format:

application/pdf