TY - GEN A1 - Matachowski, Arkadiusz N2 - This dissertation is dedicated to functional, pragmatic and discursive analysis of extra-referencial (indirect) usage of Polish and Russian proper names in different types of onomastic naming processes. The first chapter is concerned with key problems of onomastics. The author subjected the chosen linguistic, philosophical and semiotic conceptions of proper names to critical analysis and defined the essence of proper names in conceptual and semiotic, as well as onomasiological aspect. In theoretical part of the work he precised the basic terms with key importance in theoretical and practical analysis of the problem of proper names’ usage outside of their primary scope. In the second chapter the author introduces theoretical basics of division of proper names due to their onymic and deonymic functions. According to the author, every sign of proper name’s departure from it’s primary, purely nominative function brings it closer to common nouns, which is an essence of deonymisation. In the context of indirect usage of proper names, the author has listed: a) usage of proper names as formal motivators in creating other proper names (appellativization and transonymization), b) not word-formational usage of proper names as occasional signs in speech. The phenomenon of appellativization was excluded from the research area, as this dissertation’s subject is limited to homonymy in confines of onymy. In following subsections there were characterized: linguistic (langage) phenomenon of transonymization and speech (parole) phenomenon of indirect usage of proper names, which is also described commonly in literature as so-called secondary usage of proper names. Practical part of this dissertation begins with a chapter, in which the author highlights the models according to which the proper names are used as motivators in creating other proper names (transonyms). There were 9 classes of proper names-motivators emphasized (together with models of transonymization, examples of transonymic pairs and author’s commentary), presented in chapter III in following order: from the most productive and frequent types of proper names in role of motivators in transonymization to the ones which Poles and Russians not willingly use as motivators in creating other proper names. In the next part, the author presents the collected examples of indirect usage of proper names in speech. He describes 5 ways of using proper names: 1) usages based on metonymia, 2) usages based on metaphor (strictly secondary usage of proper names), 3) symbolic usages, 4) usage of proper names in character of pseudo- or quasi-names, 5) usage of proper names in character of repeated names. Within each of these ways there were models of indirect usage of proper names described, with many textual examples collected from different discourses. N2 - This dissertation is finalized with conclusions in which there were summarized the theoretical findings together with transonymization models which stood out in terms of quantity (numerous examples of the usage of word-formational model – frequency models) and productive potential (productivity models). In conclusions the author highlighted the leading transonymic models with chosen characteristics: productive and frequent, productive but not frequent, frequent but not productive, not frequent and not productive. The author also makes a detailed conclusion in reference to the extra-referencial usage of proper names in speech. In word-formational sphere, as well as in not word-formational usage of proper names, the anthroponyms stood out from 9 different classes of proper names as the ones with biggest popularity and susceptibility to indirect use. In opinion of the author, the performed analysis confirmed the claims of rich semantic, cultural, symbolic and pragmatic potential of proper names, which manifests itself in diverse possibilities of their indirect use. The application of functional and pragmatic, conceptual and onomasiological research methodology allowed the discovery and presentation of the model character of linguistic (langage) and speech (parole) onomastic naming processes. N2 - Rozprawa doktorska poświęcona jest funkcjonalno-pragmatycznej, dyskursywnej analizie pozareferencyjnego wykorzystywania polskich i rosyjskich nazw własnych w różnego typu procesach nominacji onimicznej. Pierwszy rozdział pracy dotyczy kluczowych problemów onomastyki. Krytycznej analizie zostały w nim poddane wybrane lingwistyczne, filozoficzne i semiotyczne koncepcje nazw własnych, po czym, w aspekcie konceptualno-semiotycznym i onomazjologicznym, została określona istota onimów. W teoretycznej części pracy sprecyzowano również podstawowe pojęcia, kluczowe dla dokonania teoretycznej i praktycznej analizy problemu wykorzystywania nazw własnych poza podstawowym zakresem ich przeznaczenia. W drugim rozdziale pracy przedstawione zostały teoretyczne podstawy dzielenia nazw własnych ze względu na ich onimicznе i deonimicznе funkcje. Wszelkie przejawy odchodzenia nazw własnych od ich pierwotnej czysto nominatywnej funkcji zbliżają je, według autora, do nazw pospolitych, co stanowi istotę deonimizacji. W ramach pozareferencyjnego użycia nazw własnych wyróżnione zostałо: а) wykorzystywanie onimów jako formalnych motywatorów przy tworzeniu innych nazw własnych (apelatywizacja i transonimizacja), b) niesłowotwórcze użycie nazw własnych jako okazjonalnych mownych nominatów. Zjawisko apelatywizacji zostało wyłączone z obszaru badawczego, gdyż obiektem badania w niniejszej pracy jest wyłącznie homonimia w obrębie onimii. W kolejnych podrozdziałach scharakteryzowane zostały: językowe zjawisko transonimizacji oraz mowne zjawisko pozareferencyjnego używania onimów, które określane jest często w literaturze jako tzw. wtórne użycie nazw własnych. Praktyczna część pracy rozpoczyna się od rozdziału, w którym wyróżnione zostały modele, według których nazwy własne wykorzystuje się jako motywatory przy tworzeniu innych nazw własnych (transonimów). Wyróżnionych zostało 9 klas onimów-motywatorów (wraz z modelami transonimizacji, przykładami transonimicznych par i autorskim komentarzem), które przedstawiono w III rozdziale w kolejności: od najbardziej produktywnych i frekwencyjnych rodzajów nazw własnych w roli motywatorów przy transonimizacji, aż do tych, które Polacy i Rosjanie niechętnie wykorzystują jako motywatory przy tworzeniu innych onimów. N2 - W kolejnej części pracy przedstawiono zebrane przykłady pozareferencyjnego używania nazw własnych w mowie. Wyróżnionych zostało 5 sposobów takiego stosowania onimów: 1) użycia oparte na metonimii, 2) użycia oparte na metaforze (stricte wtórne używanie nazw własnych), 3) użycia symboliczne, 4) używanie nazw własnych w charakterze pseudo- lub quasi-nominatów, 5) używanie onimów w charakterze nazw powtórnych. W ramach każdego z pięciu typów wyszczególnione (i omówione) zostały modele pozareferencyjnego używania onimów wraz z licznymi tekstowymi przykładami, zaczerpniętymi z różnych dyskursów. Rozprawę doktorską wieńczą wnioski, w których podsumowane zostały teoretyczne ustalenia, oraz wyszczególnione modele transonimizacji, wyróżniające się pod względem ilościowym (tzn. licznymi przykładami wykorzystania słowotwórczego modelu – modele frekwencyjne) oraz pod względem produktywnego potencjału (modele produktywne). We wnioskach wyróżnione zostały przodujące modele transonimizacji w ramach różnych kombinacji wybranych charakterystyk: produktywne i frekwencyjne, produktywne ale niefrekwencyjne, frekwencyjne lecz nieproduktywne, niefrekwencyjne i nieproduktywne. Wyciągnięte zostały również szczegółowe wnioski dotyczące pozareferencyjnego używania onimów w mowie. Zarówno w sferze słowotwórczego, jak i niesłowotwórczego wykorzystywania onimów, największą popularnością i podatnością na pozareferencyjne użycie (spośród 9 różnych klas onimów) wyróżniały się antroponimy. Przeprowadzona analiza, zdaniem autora, potwierdziła opinie dotyczące bogatego semantycznego, kulturowo-symbolicznego i pragmatycznego potencjału onimów, który przejawia się w różnorodnych możliwościach ich pozareferencyjnego wykorzystywania. Zastosowanie funkcjonalno-pragmatycznej konceptualnej i onomazjologicznej metodologii badawczej wykazało jej wartość poznawczą. Przeprowadzenie analizy zgodnie z założeniami tej metodologii, pozwoliło odkryć i przedstawić modelowy charakter językowych i mownych onomastycznych procesów nominatywnych. L2 - http://bibliotekacyfrowa.ujk.edu.pl/Content/7934 T1 - Pozareferencyjne użycie rosyjskich i polskich onimów w procesach nominatywnych (analiza funkcjonalno-pragmatyczna) UR - http://bibliotekacyfrowa.ujk.edu.pl/dlibra/publication/edition/7934 T2 - Непрямое использование русских и польских онимов в номинативных процессах (функционально-прагматический анализ) ER -